Bu makalemizde soru- cevap şeklinde çeke ilişkin icra takibi ve çekin icraya konulması ile ilgili karşılaşılan genel sorunlara ve usule ışık tutacağız. Çek alacaklının alacağını garanti altına alması açısından günümüzde kullanılan belki de en etkin tahsil ve tahvil araçlarından birisi. Bundan önce çeke ilişkin icra takibi, çekte zamanaşımı ve çekin zayii olması nedeniyle çek iptaline ilişkin davalar hakkında değerlendirmelerde bulunmuş idik. Bu kez de kambiyo takibine dair çek uygulamasının ne olduğu ile alakalı tarafımıza en sık yöneltilen sorularla problemlerinizi çözmeyi hedefliyoruz.
Teminat çeki icra takibine konulabilir mi ?
Bir çekin üzerinde “teminat çekidir, ciro edilemez” şeklinde bir kaydın olması o çekin koşullu olduğu anlamına gelmektedir. Çekin arka yüzünde “bu çek teminat çekidir, bedeli ödenmeyecektir” şeklinde bir şerh düşülmesi çekin teminat amacıyla verildiğini gösteren bir delil olarak değerlendirilmektedir. Teminat çeki hukuki ilişkinin sonucunda verildiği için ancak o hukuki ilişkiden doğan alacak sebebiyle kullanılmaya uygundur. Ancak bu ilişkiyi kanıtlamak için yazılı belge bulunması zorunludur. Aksi taktirde yazılı bir belge bulunmaması durumunda yukarıda bahsi geçen ibarelerin çek üzerinde bulunması çekin teminat çeki olması ve çekin üzerinde teminat ibaresi yazılı olması çekin kambiyo vasfını etkilememektedir. Dolayısıyla bir teminat çeki kaynağı olan hukuki meselenin ispatlanabilir olması halinde icra takibine konulsa da o icra takibi çekin teminat çeki olması nedeniyle iptal edilebilir. Ancak çekin teminat senedi olduğu ispat edilemiyorsa teminat çeki icraya konulabilir ve diğer çekler gibi kambiyo senedine mahsus haciz yoluyla tahsil aracı olarak kullanılabilir.
Şirket tarafından verilen çekte imzanın şirket yetkilisi tarafından atılmamış olması halinde ne olur ?
En çok sorulan bir diğer soru da yetkisiz kişi tarafından düzenlenen çeklerin geçerliliği ve iyi niyetli hamile karşı şirketin sorumluluğu olup olmadığıdır. Çek altındaki imzanını şirketi temsil etmeye yetkili kişi tarafından atılmamış olması halinde, çeki elinde bulunduran yani çekin hamilinin iyiniyetli olması halinde dahi şirketin bu çekten dolayı borçlu olarak sorumlu tutulması maalesef mümkün değildir. Çekteki imzanın sahteliği üçüncü kişiler de dahil tüm cirantalara karşı öne sürülebilmektedir.
Daha önce azledilmiş şirket yetkilisinin imzaladığı çek geçerli midir ?
Bu teknik soru da çoğu kez şirketler ve şahıs tacirler tarafından sürekli sorulmaktadır. Azledilmiş şirket yetkilisinin imzalıdığı çekin icra takibine konulması halinde borçlu şirket tarafından yetkisiz imza nedeniyle itiraz yapılabilir. Bu durumda mahkeme imzacı vekilin azline ilişkin ticaret sicil kayıtlarını inceler, böyle bir azil kaydına rastlanmaz ise azil üçüncü kişileri bağlamaz ve çekten dolayı şirket sorumlu olur. Limite uygun olmadan şirket vekili tarafından imzalanarak verilen çekten dolayı banka da kusurlu sayılabilecektir.
Hatır çeki icra takibine konulabilir mi ?
Uygulama hatır çeki çokça düzenlenmekte ve tacirle bu konuda büyük sıkıntı yaşamaktadır. Çeke ilişkin icra takibi ile alakalı sık sorulan sorulardan biri de hatır çekinde sorumluluktur. Evet, sorumuza dönersek; hatır çeki icra takibine konulabilir. Hatır çekinin neden verildiği, dayandığı hukuki ilişki, takibi yapan çekin hamilin kötüniyetli olduğu kesin delillerle ispatlanamazsa, hatır çekinin hamili bu borçtan dolayı sorumlu hale gelecektir. Çekle başlatılan icra takibine itiraz etse dahi bu itirazın bir işlevi olmayacaktır. Çekin üzerinde “hatır çekidir” yazması çekin kambiyo vasfını etkilememektedir. Çekin hatır çeki olarak verildiğini ispatla yükümlü olan taraf borçludur.
Yırtılmış veya yıpranmış çek icra takibine konu edilebilir mi ?
Yırtılan veya yırtıldıktan sonra yapıştırıldığı belirlenebilen çekin icra takibine konulması halinde böyle bir çekten kaynaklanan alacak ancak yargılama sonucunda anlaşılabilecektir. Bu tür çeklerle icra takibi yapılması uygun değildir.
Çekin borçlu tarafından doldurulmamışsa geçerli midir ?
Evet çeki 3. kişiler ya da alacaklı da doldurmuş olsa bu husus çekin geçerliliğini etkilemez.
Çekin farklı kalemler doldurulması halinde çek geçerli midir ?
Evet çekin farklı kalemler ile doldurulması hususu da çekin geçerliliğini etkilememektedir.
Çekte iki farklı keşide tarihi varsa çek geçerli midir?
Çekin üzerinde iki ayrı farklı keşide tarihi yazılmış olması halinde çekin takibinin iptal edilebilmesi koşullara göre mümkündür. Ancak iki keşide tarihi olması çek vasfını ortadan kaldıran bir durum değildir. İki adet keşide tarihi ibraz tarihinde şüphe ve farklılık yaratmaktadır. Bu tür bir çekin iptalinin istenmesi halinde mahkeme YARGITAY’ ın görüşüne göre ilk keşide tarihinin geçerli kabul edilmesine karar verebilir.
Çek üzerinde yazılı bedele ilişkin rakam ve yazı farklı bu durumda çek geçersiz olur mu ?
Hayır bu durum çekin geçerliliğini ortadan kaldırmaz. Çekin üzerinde yazan rakam ve yazı farklı ise yazıya itibar edilecektir.
Çekte aval verenin sorumluluğu var mıdır ?
Çeke ilişkin icra takibi ile alakalı bir diğer sorulan soru da avalin sorumluluğu ile ilgilidir. Çeke aval verilmesi mümkündür. Çekte verilen aval kısmı de tam da olabilir. Yani çeke verilen avalin çek bedelinin bir kısmı için verilmesi mümkündür. Çekin arka yüzüne atılan imza beyaz cirodur, aval değildir. Bu imzanın aval sayılabilmesi için “aval içindir” şeklinde ibare yazılı olmalıdır. Çekte teminat şeklinde verilen aval için avalin sorumlu olabilmesinin şartı çekin bankaya ibraz edilmesi ve karşılıksız çıkmasıdır. Bu durumda çekten dolayı aval de sorumlu olacaktır. Ancak çekin karşılıksız çıkması nedeniyle aval karşılıksız çek şikayetinden dolayı sorumlu olmayacaktır. Çeke aval veren zincirleme sorumluluk taşıdığı için alacaklı çek keşidecisine icra takibi başlatmayıp yalnızca aval aleyhine dahi çekten dolayı icra takibi başlatabilir. Aval veren yalnızca aval verdiği kişi veya şirketin başvurabileceklerine karşı rücu hakkını kullanabilir.
Çek bedelini ödeyen ciranta alacağını nasıl tahsil eder ?
Eğer ciranta kendisinden öncekilerin başlattığı çeke ilişkin icra takibi sonucunda çek meblağını ödemişse, çekin yetkili hamili haline gelir. Dolayısıyla çekin yetkili hamili olarak, kendisinden önce gelen cirantalara kambiyo senedine mahsus haciz yoluyla icra takibi başlatabilir. Fakat kendisinden sonraki cirantalara karşı icra takibi başlatamaz.
Çek süresinde ibraz edilmemişse icra takibine konulabilir mi ?
Bu soru çeke ilişkin icra takibi ile alakalı en sık sorulan sorulardan bir diğeridir. Çekin süresinde bankaya ibraz edilmemesi durumunda çek yine de icra takibine konu edilebilir ancak bankaya süresinde ibraz edilmeyen çek kambiyo vasfını taşımayacağı için SÜRESİNDE İBRAZ EDİLMEYEN ÇEK KAMBİYO SENEDİNE MAHSUS HACİZ YOLUYLA İCRA TAKİBİNE KONULAMAZ. Çek yasal süresinde bankaya ibraz edilmeden icra takibine konulmuş ise, icra hakimliğince kambiyo senetlerine mahsus takip iptal edilecektir. Çekin arka yüzüne banka tarafından ibraz tarihi yazılması şarttır. Bu tarih olmadığı müddetçe çek ibraz edilmiş sayılamaz. Peki kambiyo vasfını taşımayan süresinde ibraz edilmeyen çek nasıl icra takibine konulabilir ? Bu tür çekler ilamsız icra takibine konu edilebilir. Ancak bilindiği üzere ilamsız icra takibinde borçlu takibe itiraz ederse icra takibi durur ve alacaklı itirazın iptal edilmesi ve alacağını ispat etmek için dava açmak zorunda kalır. Süresinde bankaya ibraz edilen çeke ilişkin başlatılan icra takibinde ise kambiyo senetlerine mahsus takip yolu seçildiği için borçlu takibe itiraz etse de haciz işlemleri durmayacağı için alacaklı daha avantajlı bir konumda yer almaktadır. Dolayısıyla alacağa bir an önce kavuşmak ve çeke ilişkin icra takibinin sağlıklı olması açısından çekin bankaya süresinde ibraz edilmiş olması büyük önem taşımaktadır.
Çek takibi nasıl yapılır ?
Bankaya usulüne uygun olarak ibraz edilen ve karşılıksız çıkan çek icra takibine konulmak üzere yetkili icra müdürlüğüne takip talebi ve ödeme emri düzenlenerek çek sureti ve çek aslı ile birlikte sunulur. İcra müdürlüğü bu evrakları sisteme kaydederek borçluya gönderilmek üzere ödeme emri düzenler. Çek kambiyo senetlerine mahsus takip yolu ile icraya konulabileceği gibi, ilamsız icra takibine de konu edilebilir. Çekin zamanaşımı süresi TTK 814 uyarınca üç yıldır.
Çek takibinde yetkili icra dairesi neresidir ?
Çek keşide yerinde veya muhatap banka şube bankasının bulunduğu yerde veya borçlunun ikametgahının bulunduğu yerdeki icra müdürlüğünde takibe konu edilebilmektedir. Yetkisiz yerde başlatılan icra takibine borçlu tarafından yetki itirazında bulunulması durumunda, itirazın kabul edilmesi ve icra dosyasının yetkili icra dairesine gönderilmesi gerekmektedir.
Çek icra takibine itiraz nasıl yapılır, itirazın süresi nedir ?
Kambiyo senedine özgü takipte ödeme emrinin borçluya tebliğinden itibaren borçlunun, borcun ödendiğine dair ve yetkiye dair itiraz süres 5 gündür (beş gün )Bu süre hak düşürücü bir süredir. Süre geçirilirse itirazın reddine karar verilecektir.
